La presente investigación titulada “Enseñanza y aprendizaje de la lengua quechua en una Institución Educativa primaria urbana del distrito de Sicuani - Cusco”, se centró en responder a la siguiente interrogante ¿cómo se enseña y aprende la lengua quechua en el tercer grado de la Institución Educativa Primaria urbana del distrito de Sicuani? En ese marco, el objetivo general es describir la enseñanza y aprendizaje de la lengua quechua. Considerando las teorías contemporáneas de la educación y la sociolingüística, la investigación se llevó a cabo en el marco del enfoque y metodología cualitativa, específicamente de tipo etnográfico. La muestra incluyó 30 estudiantes y 2 docentes. Para la recopilación de información apropiada se utilizaron técnicas de observación y entrevistas semiestructuradas, utilizando como instrumentos la guía de observación y la guía de entrevista. Esto garantizó una meticulosidad lógica y una calidad inquebrantable. Según las observaciones directas y las entrevistas semiestructuradas, se exploró la enseñanza y aprendizaje de la lengua quechua dentro y fuera del aula. En tal sentido se obtuvo como resultado que la enseñanza del quechua en la institución educativa se lleva a cabo a través de la aplicación de estrategias y materiales educativos. Aunque estos recursos se emplean de manera ocasional, su empleo contribuye significativamente en la enseñanza y aprendizaje de la lengua quechua.
Kay t’aqwiymi sutichasqa "Yachachiy hinaspa yachay qichwa simita huk yachay wasi primaria urbana qatiqpi, Sicuani llaqta, Qusqu llaqtapi", kay tapukuyta kutichinapaqmi rimarirqa: ¿imaynataq chay yachay wasipi, kimsa ñiqipi, quichwa simipi yachachinku, yachanku chay Educación Primaria Urbana Sicuani llaqtapi? Chayrayku, kay t’aqwiypa ch’usaq ch’uyanchasqan objetivo nisqa qichwa simita yachachiyta, yachayninta, ima sut’inchayta rikch’arinapaqmi. Yachaymanta rimakuyta ruwaspa, kunan pacha runasimi rimay yachaymanta sociolingüística teoría-kunata qhawarispan, chay wakichiyqa ruwakurqa yuyaykuy sapa runakunawan ruwasqa enfoque cualitativo nisqapi, yachachiy ch’uyanchasqa ñankuna metodología nisqapipas, sapa runakunawan qhaway, riqsichiymanta etnográfico ñanpi. Chay akllaymanta, 30 yachakuq wambrakuna, 2 yachachiq runakuna kanku.Allin willakuyta tantiyinapaqmi, qhawachiy ñankuna, astawan ruwasqa rimanakuy entrevista semi-estructurada nisqakunawanmi ruwasqa. Chay rikch’ariyninchik instrumento hina churasqa qhawachiy paqarincha guía de observación, rimanakuy paqarincha guía de entrevista. Kaykunammi allin ñiqi, ch’uyanchasqa yachayta ima ruwasqa kasqanta qhawachin.Qhawasiymanta ruranakuywan, rimanakuy hamuqchawwan churaspa, yachay wasi ukupi hawanpi qichwa simita yachachiy, yachayta maskarqaku. Kay yuyayninchikmanta, yachay wasipi qichwa simita yachachikuq runakuna, yachayta, yachachinapaq churanawan, wakin ñankunata ruraykuchkanku.
The present research entitled “Teaching and learning of the quechua language in an urban primary educational institution in the district of Sicuani - Cusco”, focused on answering the following question: ¿how is the quechua language taught and learned in the third grade of the urban primary educational institution in the district of Sicuani? Therefore, the general objective is to describe the teaching and learning of the quechua language. Considering contemporary theories of education and sociolinguistics, the research was carried out within the framework of the qualitative approach and methodology, specifically of an ethnographic type. The sample included 30 students and 2 teachers. For the collection of appropriate information, observation techniques and semi-structured interviews were used, using the observation guide and the interview guide as instruments. This guaranteed logical meticulousness and unwavering quality.According to direct observations and semi-structured interviews, the teaching and learning of the quechua language was explored inside and outside the classroom. In this sense, it was found that quechua is taught in the educational institution through the application of educational strategies and materials. However, these resources are limited and are used occasionally.